Vorige zomer voeren we aan de wind vanaf het Heegermeer de Jeltesloot in. Voor ons zeilde een Fries jacht. De stuurman moest een goede zeiler zijn, want hij pikte elk vlaagje op om hoogte te houden. Maar hij zeilde ook opvallend hoog aan de wind. Dat beeld bleef nog lang op mijn netvlies staan: waarom moesten wij zoveel moeite doen, terwijl hij het ogenschijnlijk moeiteloos kon halen? Waarom vaart het ene ronde jacht eigenlijk veel hoger dan het andere?
Tijd om uitleg te vragen bij een kenner, Martijn Perdijk van Jachtwerf ‘Wind en Water’. Ik kom precies op het goede moment, want er liggen twee nieuwe zwaarden klaar voor de De Jonge Minne (tjotter, lengte 4,90 m, 1887). Perdijk: ‘Afgelopen zomer rondde ik in een wedstrijd met mijn Hilda (tjotter, lengte 4,81 m, 1882) vrijwel tegelijk met De Jonge Minne de boei. Daarna zeilden we aan de wind het kruisrak in. Ik begon aan mezelf te twijfelen toen ik zag dat De Jonge Minne naar een lagergelegen deel van het meer koerste. Zou de wind daar gunstiger zijn? Terug aan de wal bleek dat ze zich aan boord van De Jonge Minne hadden zitten opvreten omdat ze niet hoger aan de wind konden komen.’
Gebrek aan hoogte kan verschillende oorzaken hebben, zoals een oud tuig, slechte zeiltrim of een onnauwkeurige stuurman, maar bij De Jonge Minne lag het probleem bij de zwaarden, zoals later, bij het nameten, al snel bleek. Om het mij duidelijk te maken pakt Perdijk een stalen rei (meetlat) die hij over de breedte van de oude zwaarden legt. Zo is goed te zien dat die aan de buitenkant bol zijn en aan de binnenkant hol. Bij een goed functionerend zwaard is dat precies andersom. ‘Dit is de oorzaak van het grote hoogteverschil tussen de Hilda en De Jonge Minne.’
Nu is het niet zo dat iedereen meteen nieuwe zwaarden moet laten maken om hoger te kunnen varen. Het kan zijn dat er andere onderdelen eenvoudiger en minder kostbaar te verbeteren zijn, zoals de bevestiging van het zwaard, of het toespoor.
Toespoor
Toespoor is een begrip dat je vooral in de autoindustrie tegenkomt. Wikipedia formuleert het zo: ‘het toespoor is een afwijking in de wielstand van de voorwielen van een voertuig ten opzichte van de lengte-as.’ Vertaald naar een zeilschip met zijzwaarden gaat dit over de stand van de zwaarden ten opzichte van de lengte-as van het schip. En die stand wordt bepaald door de mate waarin de zijkant van de strijkklamp (ook wel zwaardklamp genoemd) schuin gemaakt is. Aan lij rust het zwaard daar tegenaan en daarmee wordt dus de hoek van het zwaard ten opzichte van de hartlijn van de romp bepaald.
Perdijk: ‘Het is heel belangrijk dat je wat toespoor hebt op de strijkklampen. En wat ik bij houten schepen heel vaak tegenkom is dat het toespoor zelfs negatief is. Wat er dan gebeurt is dat het zwaard niet tegen het schip aangedrukt wordt, maar juist van de romp afdrijft.
