Een scheepsmodel waarmee je echt kunt varen werd een speelscheepje genoemd. Er is een duidelijk verschil tussen een scheepsmodel en een várend scheepsmodel. Dat zie je direct aan het onderwaterschip. Een model van een rond- of platbodem wordt in de varende versie uitgerust met een kiel. Maar ook bij kieljachten herken je het varende scheepsmodel aan een extra diep stekende kiel. Je kunt namelijk geen exact schaalmodel maken met behoud van de vaareigenschappen van het origineel. Bij een model heb je meer ballastgewicht of een dieper stekende kiel nodig. Een technisch verhaal, dat we hier niet verder uit de doeken zullen doen.
Skipkesilen
Het Fries Scheepvaart Museum heeft een fraaie collectie van zo’n dertig speelscheepjes. Het oudste exemplaar van het museum is De Jonge Bruinsma, gedateerd 1782, (lengte 66,5 cm, breedte 24 cm). Het lijkt op een beurtschip met een spiegel. Er is ook een kotter, genaamd Zwaluw van Heeg. Die werd gemaakt in de periode 1800-1825. Een hektjalk, met de datering 1865-1875, werd gebouwd als varend speelscheepje met een zware kiel. Dit model (lengte 85 cm, breedte 20 cm werd vervaardigd door de schipper Sjoerd Eizes Eisenga (1840-1924).
Friesland kent een lange geschiedenis met het varen van wedstrijden met scheepjes, het skipkesilen oftewel het scheepjezeilen, met het dorp Grou als bakermat. Een skipke uit 1849 in de collectie van het museum Hert fan Fryslân in Grou bewijst de lange geschiedenis. Deze activiteiten waren (en zijn, zie kader) vooral op de jeugd gericht. Het werd gezien als dé manier om bij de jeugd de liefde voor de zeilsport aan te wakkeren. Ook het bouwen van de scheepjes in de winterperiode is natuurlijk leerzaam, deze traditie wordt nog steeds voortgezet.
Wedstrijden
Maar als het gaat om het wedstrijdzeilen met modelschepen dan waren Engeland en de Verenigde Staten toch echt de voorlopers op dit gebied. Een prent uit 1851 markeert het begin in Engeland. In 1860 was er al sprake van een krachtmeting tussen beide landen. In de VS waren niet veel later al zeillocaties in het Prospect Park in Brooklyn (Long Island), Central Park (New York) en het Golden Gate Park in San Francisco. Nederland zou veertig jaar later volgen.
De eerste gevonden bron die ik kon vinden over wedstrijdmodelzeilen door volwassen zeilers in Nederland dateert van 1894. De Athleet schrijft begin april over een wedstrijd tussen drie modeljachten op de Kralingse Plas. Het ging om een weddenschap tussen de heren Jurriaans, Ravenswaay en Van Vollenhoven.
